Het Belgische Strafwetboek van 1876 had na bijna 150 jaar dienst dringend nood aan vernieuwing. Het Strafwetboek was hopeloos verouderd en complex. Hiertoe werden doorheen de jaren (lees: 50 jaar) herhaaldelijk pogingen onderenomen. Dit zonder veel resultaat. Huidige minister van Justitie Vincent Van Quickenborne is er recentelijk in geslaagd toch een voorstel van een nieuw Strafwetboek op tafel te leggen. Sneller, menselijker en straffer vormt hierin de rode draad.

Sneller

Er wordt komaf gemaakt met de wildgroei aan afzonderlijke strafmaten per inbreuk. Er was nood aan een heldere en eenvoudige structuur. Voortaan worden alle strafbepalingen in boek I ingedeeld in acht strafniveaus. Ook de achterhaalde overtredingen worden geschrapt.

Voor de feiten die onder niveau 1 vallen zijn gevangenisstraffen voortaan niet meer mogelijk. Dit geld voor feiten zoals lichte vormen van vandalisme, laster, schending briefgeheim, onopzettelijke brandstichting door gebrek aan voorzorg, smaad..

Voor feiten die onder niveau 2 vallen zoals gewone diefstal, huisvredebreuk, schending van het geheim van het onderzoek kan een gevangenistraf tot 3 jaar worden uitgesproken. Andere strafvormen zijn vanzelfsprekend ook mogelijk. Indien de rechter beslist dat een gevangenisstraf dient moeten te worden opgelegd, dient hij te motiveren waarom de doelstellingen niet bereikt kunnen worden met een andere soort straf.

Bij zwaardere straffen van niveau 3 tot en met 8 is de gevangenisstraf wel nog steeds de meest gangbare straf.

Met de kunstmatige opdeling tussen overtredingen, wanbedrijven en misdaden wordt ook komaf gemaakt. Deze opdeling heeft in principe geen nut en zorgt voor verwarring. In het nieuwe Strafwetboek zal er enkel nog sprake zijn van misdrijven.

Menselijker

Er werd grondig nagedacht over effectievere straffen die recidive verminderen. Zo werd aangetoond dat gevangenisstraffen bij lichte misdrijven meer schade teweegbrengen en de kans op recidive verhogen.

Er wordt voortaan ook meer ingezet op andere strafvormen die ertoe kunnen bijdragen de onderliggende oorzaken bij de veroordeelde aan te pakken vb. een cursus agressiebeheersing. Ook een betere en langere opvolging van daders met psychiatrische stoornissen staat op het programma.

Straffer

Met de hedendaagse maatschappelijke normen en verwachtingen wordt er meer dan ooit rekening gehouden.  Zo verlangt de maatschappij terecht van de wetgever dat er streng wordt opgetreden tegen intrafamiliaal geweld. Daarom wordt de strafbaarstelling intrafamiliale doodslag ingevoerd. Dit wordt bestraft met een levenslange gevangenisstraf (niveau 8). Wanneer iemand zijn partner doodt als gevolg van intrafamiliaal geweld wordt dit bijgevolg strafrechtelijk op hetzelfde niveau geplaatst als moord.

Ook zal er voortaan nog zwaarder worden opgetreden tegen discriminatie. Voor elk soort misdrijf zal een discriminerende drijfveer als verzwarende omstandigheid gelden.

Een andere vernieuwing is dat voortaan aanzetten tot zelfdoding ook strafbaar wordt gesteld.

Ook voor rechtspersonen gelden nieuwe regels in het voorstel van het nieuw Strafwetboek. Bij het opleggen van boetes wordt geen ingewikkeld systeem van omrekeningen meer gehanteerd.  Dezelfde geldboetes opgenomen binnen de acht strafniveaus voor natuurlijke personen wordt voortaan ook gehanteerd voor rechtspersonen. Geldboetes zijn in tegenstelling tot bij natuuurlijke personen wel nog steeds als hoofdstraf van toepassing op rechtspersonen. Maar naast deze geldboetes is meer strafdifferentiatie mogelijk. Zo kan er naar analogie met de werkstraf  voor natuurlijke personen, voor rechts-personen een dienstverleningsstraf worden opgelegd.